Here I return my Sahib Academy Award: Waryam Sandhu

ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਵਾਪਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ
ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਸਥਾਪਤੀ ਦੇ ਧੱਕੇ ਅਤੇ ਜੁਲਮ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਬੋਲਿਆ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਕੀਮਤ ਵੀ ਚੁਕਾਈ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਕਦੀ ਵੀ ਮੇਰੀ ਪਹਿਲ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਕੁਝ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਵਧਦੇ ਧਾਰਮਿਕ-ਆਤੰਕ ਅਤੇ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਕਤਲਾਂ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰਾਂ ਤੇ ਸਥਾਪਤੀ ਕਦੀ ਵੀ ਦੁੱਧ ਧੋਤੀਆਂ ਨਹੀਂ ਰਹੀਆਂ। ਸਾਨੂੰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਇਨਾਮ ਲੈਣੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਚਾਹੀਦੇ। ਜੇ ਲੈ ਲਏ ਸਨ ਤਾਂ ਬੜੇ ਮੁਨਾਸਬ ਮੌਕੇ ਆਏ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਇਨਾਮ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਦੇ। ਇਨਾਮ ਉਦੋਂ ਵੀ ਵਾਪਸ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਬਲੂ-ਸਟਾਰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਹੋਇਆ ਸੀ; ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਬੱਸਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਹਿੰਦੂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਗੁਜਰਾਤ ਵਿਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਲੂਹੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਂਜ ਵੀ ਮਹਿਜ਼ ਸਾਹਿਤ-ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਵਾਪਸ ਕਰਨਾ ਹੀ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਇਕੋ-ਇਕ ਤਰੀਕਾ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤਰੀਕੇ ਅੱਜ ਵੀ ਵਿਹਾਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਲਿਆ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੇਰਾ ਇਹ ਵੀ ਸਵਾਲ ਹੈ ਕਿ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੇਖਕ ਤਾਂ ਇਨਾਮ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦੇਣਗੇ ਪਰ ਦੂਜੇ ਲੇਖਕ ਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਤਮਾਸ਼ਬੀਨ ਬਣ ਕੇ ਕੀ ਕਰ ਅਤੇ ਵੇਖ ਰਹੇ ਹਨ? ਕੀ ਧਾਰਮਿਕ-ਕੱਟੜਤਾ ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਆਤੰਕ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੇਵਲ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਇਨਾਮ ਮੋੜਨ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸੁਚੇਤ ਲੇਖਕਾਂ-ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿਚ ਜਥੇਬੰਦਕ ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਮੈਂ ਸਦਾ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਇਛਾਵਾਂ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਕਦਰ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਮੇਰੇ ਪਾਠਕ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਇਹ ਉਮੀਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣਾ ਇਨਾਮ ਵਾਪਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।
ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
416-918-5212

Here I return my Sahib Akademi Award

I have written and spoken against repressive state structure through out my life. I have paid the price too. I never aspired for any award. Some writers have announced to return their Sahit Akademi awards to express their anguish against religion based terrorism and assassinations of progressive writers. I firmly believe that governments never have clean record on such issues. We should have never accepted these awards. Even if we had accepted these awards; there were many occasions when we should have returned them back.  We should have returned these awards when operation Blue Star was launched; when Sikh carnage happened in Delhi and other cities; when Hindu passengers were dragged out of busses and shot point blank; and when Muslims were massacred in Gujarat.

Still I feel that returning the Sahit Akademi awards is not the only way to protest. I exercise all methods of protest in my day-to-day life. I have a question that Sahit Akademi awardees can register their protest by returning their awards but what are rest of the writers and literary societies doing? Have they decided to be bystanders? Should we reduce the resistance against growing religious terror and state oppression to these symbolic gestures or we need to organize writers and artists? I have always valued people’s wishes and feelings. My readers expect me to return Sahit Akademi award. As respect to their feelings I return this award.

Waryam Singh Sandhu

416-918-5212

(The author have authorized the translation by Daljit Ami)

ਆਤਮਜੀਤ ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਡਮੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈੱਨ ਦੇ ਨਾਮ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਖ਼ਤ

ਪਿਆਰੇ ਤਿਵਾੜੀ ਜੀ,

ਮੈਂ ਵੀ ਅਕਾਡਮੀ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।  

ਇਸ ਵੇਲੇ ਮੁਲਕ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਸੋਗਵਾਰ ਹਨ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਕਿ ਮੂਲਵਾਦੀ ਤਾਕਤਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਵੰਨ-ਸਵੰਨਤਾ ਵਾਲੀ ਮਨੁੱਖੀ ਰਵਾਇਤ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਇਸ ਰਵਾਇਤ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਨਾਲ ਸਿੰਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਮਚਦੀ ਦੇਖੀ ਹੈ। ਇਹ ਜੱਗ ਜ਼ਾਹਰ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਹੁਕਮਰਾਨ ਧਿਰ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਉਹ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਦੀ ਬੇਸ਼ਰਮੀ ਵਾਲੀ ਢਾਲ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। 

ਪਰ ਤਿਵਾੜੀ ਸਾਹਿਬ, ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰੀ ਧਿਰਾਂ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਚੁੱਧ ਧਾਰ ਕੇ ਜਾਂ ਸਿਆਸੀ ਟੀਰ ਵਾਲੇ ਬਿਆਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਘੱਟਗਿਣਤੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਖਰੇ ਵਿਚਾਰ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਕਰਾਰ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਏਥੇ ਮਕਤੂਲ ਕਲਬੁਰਗੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤੀ ਪ੍ਰਗਟ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਪਰ ਜਮਹੂਰੀ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ ਕੌਮੀ ਪਛਾਣ ਵਾਲੇ ਲੇਖਕ ਦਾ ਉਸ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਕਾਰਨ ਕਤਲ ਹੋਣਾ ਮੇਰੀ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਸਬੱਬ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਇਸ ਮੌਕੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਅਕਾਡਮੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈੱਨ ਨੂੰ ਕਤਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਾਰਦਾਤਾਂ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਰਕਾਰ ਹੈ? ਹੈਰਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਅਕਾਡਮੀ ਰਸਮੀ ਬਿਆਨਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ੋਕ ਮਤਿਆਂ ਨਾਲ ਡੰਗ ਟਪਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਕਾਡਮੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈੱਨ ਦੀ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਉਸ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ; ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਛਾਣ ਵੀ ਲੇਖਕ ਵਜੋਂ ਹੀ ਰਹਿਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਲੇਖਕ ਦੀ ਥਾਂ ਚੇਅਰਮੈੱਨ ਹੋਣ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।  

ਤੁਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਲੇਖਕ ਆਪਣੇ ਸਨਮਾਨ ਵਾਪਸ ਕਰਕੇ ਸਿਆਸਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਹੋਵੇ; ਪਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਚੁੱਪ ਧਾਰ ਕੇ ਸਿਆਸਤ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਚੇਤ ਫ਼ੈਸਲਿਆਂ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਇਹ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੇਰਾ ਕਿਸੇ ਸਿਆਸੀ ਧਿਰ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਕੋਈ ਰਾਬਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੈਂ ਅਜਿਹਾ ਕਿਸੇ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਦਾ ਸਬੱਬ ਤੁਹਾਡੇ ਬਿਆਨ ਬਣੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮੁਲਕਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਂਝਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਾਂਝ ਸਾਡੇ ਮੁਲਕ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਚੂਲ ਹੈ। ਜੇ ਕੋਈ ਇਸ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਖੋਰਾ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਸਲਾ ਹੱਲ ਨਹੀਂਂ ਹੋ ਜਾਣਾ। ਇੱਕ ਕਤਲ ਦੂਜੇ ਕਤਲ ਲਈ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਤਿਵਾੜੀ ਸਾਹਿਬ! ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਸੁਨੇਹੇ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਨੂੰ ਮੈਥੋਂ ਬਿਹਤਰ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਮੈਂ ਇਸੇ ਸੁਨੇਹੇ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ 'ਕਰਮ' ਰਾਹੀਂ ਉਘਾੜਨ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵੰਨ-ਸਵੰਨਤਾ ਵਾਲੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ; ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਮੁਖੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਦੇਣ ਦੀ ਥਾਂ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਚਨ ਦੇਣ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਦਰੁਸਤ ਫਰਮਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਅਕਾਡਮੀ ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਿਆਰ ਅਦਾਰਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਤੱਥ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਇਹ ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਿਆਰੀ ਇਸਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਵਿੱਚੋਂ ਨਹੀਂ ਝਲਕਦੀ।

ਤੁਸੀਂ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਟਿੱਚਰ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਕਮਾਈ ਇੱਜ਼ਤ ਕਿਵੇਂ ਵਾਪਸ ਕਰਨਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਅਕਾਡਮੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਕਰਕੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬੋਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਛਾਪਿਆ ਹੈ। ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਕੇ ਮੇਰੀ ਸਨਮਾਨਯਾਫ਼ਤਾ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਦੂਜੀ ਬੋਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਛਪਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸਣ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾਲਤਾ ਕਰਨਾ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਉਲਥਾਉਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਨ ਕਿਵੇਂ ਉਤਾਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ? ਇਹ ਦੱਸਣਾ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰਾ ਨਾਟਕ ਫ਼ਿਰਕੂ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਫ਼ਰਤ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਤਰੀਕਾ ਲੱਭਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਇਸ ਸਲਾਹ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਉੱਤੇ ਹੋਰ ਨਾਟਕ ਲਿਖਣ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ ਕਰਾਂਗਾ।  

ਮੈਂ ਸਿਰਫ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਘੇਸਲ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸਨਮਾਨ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਗੋਂ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਰਗਰਮ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡੇ ਮੁਲਕ ਨੂੰ ਸਦਭਾਵਨਾ ਵਾਲੇ ਸਮਾਜ ਵਜੋਂ ਵੇਖਣਾ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਮੇਰਾ ਸਨਮਾਨ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਡਮੀ ਦੇ ਚੌਧਰੀਆਂ ਦੀ ਬੇਦਿਲੀ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਵੀ ਹੈ।  

ਮੈਂ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਦਿੱਤੀ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਕਮ ਚੈੱਕ ਰਾਹੀਂਂ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਇਹ ਵੀ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੇਰੀ ਛਪ ਚੁੱਕੀ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਆਮਦਨ ਵਿੱਚੋਂ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਹਿੱਸਾ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ।  

ਸ਼ੁਭ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨਾਲ,

ਆਤਮਜੀਤ
ਨਾਟਕਕਾਰ

(ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਖ਼ਤ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਤਰਜਮਾ ਦਲਜੀਤ ਅਮੀ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੋ ਲੇਖਕ ਨੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।)

An open letter to the Chairperson, Sahitya Academy

 Dear Mr. Tewari,

I have also decided to give back my award to the Academy.

Whatever is happening in the country is really very painful. It is not the first time that parochial ideologies and the narrowness of certain groups have come out to challenge the pluralistic fibre of this country, the foundation of which was laid down by saints like Guru Arjan Dev and Guru Teg Bahadur by sacrificing their lives. We have seen the congress Govt. of the time playing havoc in Delhi and other major cities of India after the murder of Mrs Indira Gandhi. We know, for sure, that there were elements within the ruling party that supported the violence and unashamedly continued to shield the culprits.

But Mr.Tewari !  It certainly is the first time when a large section of establishment, by keeping mum or issuing politically correct statements, seems to be justifying the violence against the minorities and the intellectuals whose ideas are not in tune with them. I am not here to support the sayings of slain writer Kalburgi, but I am certainly bothered that in a democratic country like ours a writer of national recognition can be killed for his ideas and the Chairperson of the Academy of letters need to have the permission of his organisation to openly come out and aggressively condemn such incidents! Surprisingly the Academy is content with a customary condolence resolution. Actually it is more hurting because a Chairperson is nominated because of his writings; he should remain a writer first. I am surprised that you have chosen to act only as Chairperson and not as a writer; which actually is the basis of your position.

You think that the writers are politicising the issue by returning their awards. I am not sure, but it could be true in some cases. If you are politicising the situation by keeping quiet, they are doing so at least by their deeds. But let me tell you I don’t have any sort of link with any political party. Nobody has approached me to take this step. In fact your statements are the basis of my decision. I wish to convey to you and to my countrymen that the communal harmony of this country is of vital importance and if somebody is vitiating this harmony the solution is not in killing them. Killing invites more killings. Mr. Tewari! As a writer you are fully aware that this message is very important and I have chosen to convey this through my ‘deed’. My plays stand for the cherished values of multiculturalism and, in my humble opinion, instead of proactively contributing to these tenets; you have chosen to give sermons to the writers. You are correct in saying that Academy is an autonomous body but painfully it has failed in acting as one; please recognise this fact.

You have, sarcastically, asked the writers how they will pay back the goodwill earned by them because their works have been translated into other languages and have been published by the Academy. Please stop your office from publishing my awarded book into any language and let me know how can I return the favour of translating my play in to Hindi. Interestingly, the play is on communal harmony and against the politics of hatred. You have also suggested that the writers should find some other way of lodging their protest. Agreed, I will try to write yet another play on the subject.``

My decision to give back the award is not only against the inaction of Govt. it is also against the actions of those who don’t wish to see India as a model country. The decision of returning the award is also against the insensitivities of the officials of Sahitya Academy.

I am sending back the check worth Rs.1 Lac that was given to me with the award and also making a request to you that please don’t give me any royalty on the sale of my play.

Best Regards,

Atamjit

Playwright

Gurbachan Singh Bhullar’s statement on returning Sahit Academy award

Recently social sector has been, systematically, targeted. Literature and culture have become target of calculated attacks which made me concerned and restless. Wonderful human achievements of literature, culture, history and all forms of arts have been condemned and distorted.

It may be said that the trend has not been something new and that such things have happened for long. This is true that in recent decades none of the governments have clean slate on this account.
Still it need to be differentiated that earlier governments ignored such, occasional, incidents under unfortunate politics of vote bank but, generally, avoided being overt or covert agent provocateur. Now it has become crystal clear that violent retrogressive forces dictating terms in the field of literature and culture are implementing undeclared agenda of present regime. The situation demands that every sane person should think and respond seriously.

We, appropriately, expected Sahit Academy to express concerns when publishers were being forced to withdraw books, writers were threatened and hunted down in their homes. Instead of calling a meeting to address the problem, academy took shelter in rules and traditions to justify its silence. In this situation I am pained and feel choice-less to return Sahit Academy Award I was conferred in 2005 as a Punjabi writer.

In the end I want to make it clear that despite the vicious atmosphere I am hopeful. I have confidence that despite serious setbacks, people will come stronger and sail across the darkness and so will literature and culture. Refreshed vigorous efforts will help us move forward on sustainable path of development.

                                                                                                                   Gurbachan Singh Bhullar
(The author has authorized the translation by Daljit Ami)

ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮੋੜਨ ਬਾਰੇ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ ਦਾ ਬਿਆਨ

ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜਕ ਖੇਤਰ ਨੂੰ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਜਿਸ ਵਿਉਂਤਬੰਦ ਢੰਗ ਨਾਲ ਤੇ ਗਿਣ-ਮਿਥ ਕੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਨਾਲ ਮੈਂ ਬੇਚੈਨ ਤੇ ਫ਼ਿਕਰਮੰਦ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਸਾਹਿਤ, ਸਭਿਆਚਾਰ, ਬਹੁਭਾਂਤੀ ਕਲਾ, ਇਤਿਹਾਸ, ਆਦਿ ਜਿਹੀਆਂ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਮਨੁੱਖੀ ਪਰਾਪਤੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿੰਦਿਆ, ਭੰਡਿਆ ਤੇ ਕਰੂਪ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਵਰਤਾਰਾ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਠੀਕ ਹੀ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਨੇਕ-ਪਾਕ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਤਾਂ ਵੀ ਇਹ ਚਿਤਾਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਰਕਾਰਾਂ ਕਦੀ-ਕਦਾਈਂ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ, ਸਾਡੇ ਦੇਸ ਦੀ ਮੰਦਭਾਗੀ ਵੋਟਮੁਖੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਕਾਰਨ, ਆਮ ਕਰ ਕੇ ਅਨਡਿੱਠ ਤਾਂ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਸਨ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਪ੍ਰੇਰਕ ਤੇ ਭਾਈਵਾਲ ਨਹੀਂ ਸਨ ਬਣਦੀਆਂ। ਹੁਣ ਇਹ ਗੱਲ ਵਧੇਰੇ ਹੀ ਵਧੇਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਨਾਂਹਮੁਖੀ ਹਨੇਰੀਆਂ ਤਾਕਤਾਂ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਜੋ ਕੁਝ ਐਲਾਨੀਆ ਅਮਲ ਵਿਚ ਲਿਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਵਰਤਮਾਨ ਹਾਕਮਾਂ ਦਾ ਅਨਐਲਾਨਿਆ ਏਜੰਡਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਾਲਤ ਹਰ ਹੋਸ਼ਮੰਦ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਸੋਚ ਵਿਚ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕਤਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਵੜ ਕੇ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਤੋਂ ਸਾਡਾ ਇਹ ਆਸ ਕਰਨਾ ਬਿਲਕੁਲ ਵਾਜਬ ਸੀ ਕਿ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਉਹ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਇਕ ਸਭਾ ਬੁਲਾ ਕੇ ਇਸ ਹਾਲਤ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਾ, ਲੇਖਕਾਂ ਤੇ ਬੁੱਧੀਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਦੀਆਂ ਧਮਕੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਰੋਸ ਅਤੇ ਕਤਲਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਗ਼ਮ ਪਰਗਟ ਕਰੇਗੀ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਅਕਾਦਮੀ ਨੇਮਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੀ ਅਸਹਿ ਅਬੋਲਤਾ ਨੂੰ ਵਾਜਬ ਠਹਿਰਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਸੂਰਤ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਹ ਦੁਖਦਾਈ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਕਿ ਮੈਂ 2005 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਵਜੋਂ ਮਿਲਿਆ ਆਪਣਾ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦੇਵਾਂ।

ਅੰਤ ਵਿਚ ਮੈਂ ਇਹ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦੇਵਾਂ ਕਿ ਇਸ ਚੰਦਰੇ ਮਾਹੌਲ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਮੈਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਆਸ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮੇਰੇ ਲੋਕ, ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਸ ਹਨੇਰੇ ਦੌਰ ਵਿਚੋਂ ਸਾਬਤ-ਸਬੂਤ ਪਾਰ ਨਿੱਕਲ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਫੇਰ ਸੱਜਰੇ ਬਲ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਹਿਜ-ਵਿਕਾਸੀ ਮਾਰਗ ਦੇ ਉਤਸਾਹੀ ਪਾਂਧੀ ਬਣ ਸਕਾਂਗੇ!

ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ

ਜਤਿੰਦਰ ਮੌਹਰ ਦੀ 'ਮਿੱਟੀ' ਦਾ 'ਸਰਸਾ' ਰਾਹੀਂ 'ਕਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ'

ਦਲਜੀਤ ਅਮੀ

ਜਤਿੰਦਰ ਮੌਹਰ ਮੇਰਾ ਦੋਸਤ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ, ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇਖਣ, ਸੰਗੀਤ ਸੁਣਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਸਿਆਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ ਉੱਤੇ ਇਕੱਠੇ ਜਾਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਖੁੰਝਾਉਂਦੇ। ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਉੱਤੇ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਕੱਢਣਾ ਸਾਡਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਜੇ ਇਹ ਕੁਝ ਵੀ ਨਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਵੀ ਅਸੀਂ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਕੋਲ ਚੋਖਾ ਸਮਾਂ ਗੁਜ਼ਾਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਘੁੰਮਣ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮਹਾਨ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਰਤਾਂ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਲੱਭਦੇ ਹਾਂ। ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਸ਼ਬਦ ਲੱਭ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜ਼ਸ਼ਨ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਮਿਲਣ ਤੱਕ ਦੀ ਉਡੀਕ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਕਿਸੇ ਕੀਤੇ ਕੰਮ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਲੱਭ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਕੋਈ ਦੱਸ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦੇ। ਜਤਿੰਦਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਭੁੱਟੇ ਵਿੱਚੋਂ ਮੈਨੂੰ ਦਾਉਦਪੁਰ ਦਿਖਦਾ ਹੈ। ਦਾਉਦਪੁਰ ਜਤਿੰਦਰ ਲਈ ਭੁੱਟਾ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦਾ ਪੱਖ ਪੂਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਲਾਂਭੇ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਕੰਮ ਉੱਤੇ ਰਾਏ ਦੇਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਰਿਆਇਤ ਦੀ ਤਵੱਕੋ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਜਤਿੰਦਰ ਬਾਰੇ ਲੇਖ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਤਰਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪੂਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ ਪਰ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਸਾਂਝ ਕੀ ਹੈ।

ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਭੁੱਟੇ ਦਾ ਜਤਿੰਦਰ ਪਿੰਡੋਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਲੁਧਿਆਣੇ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਦਾ ਡਿਪਲੋਮਾ ਕਰਨ ਪੁੱਜਿਆ। ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇਖਣ ਦੀ ਆਦਤ ਸ਼ੌਕ ਤੋਂ ਕਸਬ ਬਣਨ ਦੇ ਰਾਹੇ ਪਈ ਤਾਂ ਫੈਕਟਰੀ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਛੁੱਟ ਗਈ। ਕਾਮਰੇਡ ਮਾਮੇ ਦੇ ਰਸਾਲੇ ਪੜ੍ਹਦਾ ਜਤਿੰਦਰ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਚੋਖੀ ਮੱਸ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਮਘੀ ਹੋਈ ਮਹਿਫ਼ਿਲ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਆਇਆ ਸੰਜੀਦਾ ਲੇਖ ਪੜ੍ਹਣ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਉਸ ਦੀ ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੈ। ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਥਾਂਵਾਂ, ਨਾਮਾਂ, ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਉਸ ਦੀ ਬੌਧਿਕ ਤਾਕਤ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਪਿੰਡੋਂ ਤੁਰਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਜਤਿੰਦਰ ਉੱਤੇ 1980ਵਿਆਂ-1990ਵਿਆਂ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਅਸਰਅੰਦਾਜ਼ ਸੀ। ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੀ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਬਿਹਾਰੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਨੇ ਜਤਿੰਦਰ ਦੀ ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਲੈ ਲਈ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਕਦੇ ਕੋਈ ਜਤਿੰਦਰ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰੇ ਤਾਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਿਹਾਰੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਕਿੰਨੇ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਮਨੁੱਖ ਹਨ। 

ਕਾਗ਼ਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਮ ਮੁੰਬਈ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਜਤਿੰਦਰ ਫ਼ਿਲਮ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈਣ ਬੰਬੇ ਗਿਆ। ਬੰਬੇ ਧਰਮਿੰਦਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਫ਼ਿਲਮ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਜਤਿੰਦਰ ਦੀ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇਖਣੀਆਂ ਸਿੱਖੀਆਂ। ਕੋਈ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਉੱਤੇ ਉਸ ਦੇ ਲੇਖ ਪੜ੍ਹੇ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਚੀਜ਼ਾਂ, ਥਾਵਾਂ, ਨਾਮਾਂ, ਸਮਿਆਂ, ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਅਰਥ ਕਿਵੇਂ ਕੱਢਦਾ ਹੈ। ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਦੀ ਜ਼ੂਜੁ ਐਂਜਲ ਵਿੱਚੋਂ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਲੱਭ ਲਿਆਉਣਾ ਜਤਿੰਦਰ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਫ਼ਿਲਮ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਫ਼ਿਲਮ ਆਪਣੇ ਦੌਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਬਣਾਈ। ਅਗਵਾ ਕੀਤੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ 'ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ' ਨਿਭਾਉਣ ਗਿਆ ਮੁੰਡਾ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਵਿੱਚ ਲੱਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਲੰਮਾ ਜਿਹਾ ਸ਼ਰਮਾਕਲ ਮੁੰਡਾ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇ ਕਿਹੋ-ਜਿਹੇ ਚੁਣੇਗਾ। 

ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਮਿਉਜਿਕ ਵੀਡੀਓ ਬਣਾਏ। ਫ਼ਿਲਮ ਸਨਅਤ ਵਿੱਚ ਪੈਰ-ਧਰਾਵਾ ਕਰਨ ਦੇ ਇਸ ਤਰਦੱਦ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਪੱਖੋਂ ਕਈ ਤਜਰਬੇ ਕੀਤੇ। ਉਸ ਨੂੰ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹਿੰਸਾ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕਿਰਦਾਰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਉਹ ਗ਼ਾਲਬਾਂ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਪਰ ਹਰ ਕਬਜ਼ਾ ਤੋੜਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਤਿੰਦਰ ਦੀ ਪਲੇਠੀ ਫ਼ਿਲਮ 'ਮਿੱਟੀ' ਹੈ। ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਬੋਲੀ ਕੁਰਖ਼ਤ ਹੈ। ਜਤਿੰਦਰ ਜਿੰਨੀ ਕੁਰਖ਼ਤ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਪਸਰੇ ਹਾਲਾਤ ਜਿੰਨੀ ਕੁਰਖ਼ਤ ਹੈ। ਮਾਲਕਾਂ ਨੇ ਫ਼ਿਲਮ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਫ਼ਿਲਮਾਇਆ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਰਫ਼ੂ ਕਰ ਕੇ ਪਰਦਾਪੇਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਆਈ ਪਰ ਦਲੀਲ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਮੱਠਾ ਪੈ ਗਿਆ। 

ਜਤਿੰਦਰ ਦੀ ਦਲੀਲ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਕੇ ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਫ਼ਿਲਮਸਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਲੀਕੇ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਹਾਂ। ਜਤਿੰਦਰ ਨੂੰ ਇਸ ਸਲੀਕੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਖੰਡ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਰਖ਼ਤ ਬੋਲੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੰਵਾਦ ਕਈ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਿਆ ਅਤੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਅੱਧ-ਕਿਹਾ ਬੋਲ ਕੁਰਖ਼ਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਲੀਕੇ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚੁੱਪ ਦੀ ਆਪਣੀ ਬੋਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਤਿੰਦਰ ਦੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਮੁਹਾਵਰਾ ਉਸ ਦੇ ਲੇਖਾਂ ਅਤੇ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਫ਼ ਝਲਕਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ੇ ਅਤੇ ਬੋਲੀ ਦੀਆਂ ਬਰੀਕ ਪਰਤਾਂ ਸਮਝਣ ਵਾਲੇ ਜਤਿੰਦਰ ਲਈ ਫ਼ਿਲਮ ਸਨਅਤ ਨਾਖ਼ੁਸ਼ਗਵਾਰ ਥਾਂ ਰਹੀ। ਮੁਲਾਜ਼ਹੇਦਾਰੀਆਂ, ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ, ਵਫ਼ਾਦਾਰੀਆਂ, ਫਰੇਬ ਅਤੇ ਫੋਕੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਉੱਤੇ ਚੱਲਦੀ ਇਹ ਸਨਅਤ ਵਿੱਚ ਜਤਿੰਦਰ ਬੇਸਹਾਰਾ ਸੀ। ਭੁੱਟੇ ਤੋਂ ਤੁਰਿਆ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਆਪਣੀ ਸੰਵੇਦਨਾ ਅਤੇ ਸੁਹਜ ਲੈ ਕੇ ਮਹਾਨਗਰੀ ਕਸਬ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਅਜ਼ਮਾਉਣ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਹੁਨਰ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਪਰ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਣ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਕਰਦਾ ਪਰ ਨਾਲ ਬਦਲਣ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਸੁਣਾ ਦਿੰਦਾ। 

ਅਗਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਅਸੀਂ ਮਿਲ ਕੇ ਲਿਖੀ, ਸਰਸਾ। ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ ਅੰਤਿਮ ਪੜਾਅ ਉੱਤੇ ਜਤਿੰਦਰ ਦੀ ਸਲਾਹ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਖਲਨਾਇਕ ਨੂੰ ਨਾਇਕ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਕੁੜੀ ਮੁਖੀ ਫ਼ਿਲਮ ਪਰਦਾਪੇਸ਼ ਹੋਣ ਤੱਕ ਖਲਨਾਇਕ ਮੁਖੀ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਸਿਕੰਦਰ। ਅਸੀਂ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਲਈ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ। ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਦੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਛੋੜੇ ਵਾਲੀ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਸੇਧ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ 'ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ' ਅਤੇ 'ਸਿਕੰਦਰ' ਨੂੰ ਵਡਿਆਉਣ ਵਾਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਰਵਾਇਤ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। 'ਮਿੱਟੀ' ਅਤੇ 'ਸਰਸਾ' ਦੇ ਹੁਨਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਫ਼ਿਲਮ ਸਨਅਤ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਉੱਤੇ ਫ਼ਿਲਮ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜਤਿੰਦਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਜਤਿੰਦਰ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਪਰ ਪੈਸਾ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਉੱਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਪੱਖੋਂ ਫ਼ਿਲਮ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਜਤਿੰਦਰ ਨੂੰ ਜਚਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੁਝ ਕਹਾਣੀਆਂ ਜਤਿੰਦਰ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਆਈਆਂ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਾਣੇ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਸਨ। ਕੁਝ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਬਾਰੇ ਤੈਅ ਹੋਈਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸਿਰੇ ਨਾ ਚੜ੍ਹੀਆਂ। 'ਸਪੀਡ' ਵਰਗੀ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਜਤਿੰਦਰ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਰਾਰ ਕੀਤਾ ਪਰ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਫ਼ਿਲਮ ਨਹੀਂ ਬਣਾਈ। ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਇਕਰਾਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਫ਼ਿਲਮ ਬਣਨ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। 

ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਅਨੂ ਬੈਂਸ ਹੁਰਾਂ ਨੇ ਜਤਿੰਦਰ ਮੌਹਰ ਦੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨਾ ਹੇਠ ਨਵੀਂ ਫ਼ਿਲਮ 'ਕਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ' ਬਣਾਈ ਹੈ। ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਉਦੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।'ਕਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ' ਪੰਜਾਬੀ ਇੰਟਨੈਸ਼ਨਲ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ, ਟੋਰਾਂਟੋ ਦੀ ਪਲੇਠੀ ਫ਼ਿਲਮ ਹੈ। ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਦਰਸ਼ਕ ਕਰਨਗੇ ਕਿ ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਦਾ ਕਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ 'ਕਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ' ਫ਼ਿਲਮ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਾ ਸਬੱਬ ਬਣੇਗੀ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਯਾਰ ਦੀ ਤੋਰ ਦੇਖਾਂਗਾ। "ਚੱਲ ਆਪਣੇ ਭੁੱਟੇ ਆਲਿਆ … ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਵਾਅਦਾ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਕਿੱਸਾ ਸੁਣਾਉਣ ਦਾ ਹੀ ਹੈ।" 

Treading on the troubled path

Amarjot Kaur

Documentary-maker Daljit Ami talks about what’s ailing Punjabi culture

Daljit Ami

If you were of the opinion that Punjab and its culture restricts itself to the jatts, zameens, desi kattay, sarso di roti and Patiala peg; there is more to it. Daljit Ami, a documentary filmmaker and senior journalist, in an interactive session organised by the Chandigarh Sahitya Akademi, elaborates on Punjabi literature, culture, and films.

Known for his activism through issue-based documentaries on topics such as agricultural labour, mass movements, human rights, environmentalism, Sufi tradition and Punjabi scholars, Daljit talks facts as he reasons their credibility on his research.

While the first concern of his remains literature of Punjab, of which he talks in quantity than quality, sharing that Chandigarh-based Lok Geet Parkarshan publishes as many as two books daily on an average. However, while talking about drug addiction, which is the burning issue in Punjab, and is slowly, in an infamous way, defining the contemporary culture of Punjab, Daljit says, “Some political parties are of the opinion that Punjab’s borders with Pakistan and Rajasthan must be shut down. However, my concern is to find out what’s leading the Punjabis to drug abuse, and finding a way out. We can only find a solution, if we know where the problem is coming from.”

While stressing on the importance of being self-critical, Daljit shares that the culture of Punjab goes beyond what stand depicted in the films made in Pollywood. “The films made in Punjab these days come across like the jokes aired on Jalandhar Doordarshan long ago. We haven’t moved ahead of that,” he says while adding that most of the Punjabi films are produced by those who have absolutely no knowledge of films. “It’s kind of monopolised by a few, who will make a movie for a specific actor. Also, most of these Punjabi films are made with the consideration how much revenue these would generate abroad, especially US, Australia and Canada,” he says as he pities the sorry state of art and independent cinema of the region.

Meanwhile, he also shares that the quality of music in the region has suffered a massive blow.
With thanks from The Tribune
(http://www.tribuneindia.com/news/life-style/treading-on-the-troubled-path/29581.html)