ਝੂਠੀ ਕਹਾਣੀ ਉੱਤੇ 'ਸੱਚੀ' ਫ਼ਿਲਮ ਦਾ ਦਾਅਵਾ: 'ਦਿ ਵੇਅ ਬੈਕ'

ਜਤਿੰਦਰ ਮੌਹਰ

ਬੋਰਸ ਪੋਲੇਵਈ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਿਤਾਬ 'ਅਸਲੀ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ' ਰੂਸੀ ਉਡਾਰੂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਬਤ ਹੈ। ਉਹਦਾ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਉੱਤਰੀ-ਪੂਰਬੀ ਰੂਸ ਦੇ ਬਰਫ਼ੀਲੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਹਾਦਸੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਉਡਾਰੂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਅਠਾਰਾਂ ਦਿਨ ਲੰਬਾ ਸਫ਼ਰ ਕਰਕੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਯਕੀਨ ਦੇ ਜਸ਼ਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਕਈ ਪੱਛਮੀ ਪੜਚੋਲੀਏ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਝੂਠੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ 'ਨਕਲੀ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ' ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ 'ਦਿ ਲੌਂਗ ਵਾਕ' ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਖ਼ੂਬ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ ਅਤੇ ਸਲਾਹਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਉੱਤੇ ਬਣੀ ਫ਼ਿਲਮ 'ਦਿ ਵੇਅ ਬੈਕ' ਸਾਇਬੇਰੀਆ ਤੋਂ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਤੱਕ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲੰਬੇ ਪੈਦਲ-ਸਫ਼ਰ ਬਾਰੇ ਹੈ। ਸੰਨ੍ਹ 2010 'ਚ ਪਰਦਾਪੇਸ਼ ਹੋਈ ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਦੂਜੀ ਆਲਮੀ ਜੰਗ ਦੇ ਸਮਿਆਂ ਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਵਿੱਚ ਸਾਇਬੇਰੀਆ ਦੇ ਗੁਲਾਗ ਮੁਸ਼ੱਕਤੀ ਡੇਰੇ ਤੋਂ ਫ਼ਰਾਰ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਭਗੌੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਨੁਸਜ਼ (ਪੋਲੈਂਡ ਵਾਸੀ), ਮਿਸਟਰ ਸਮਿੱਥ (ਅਮਰੀਕੀ ਇੰਜੀਨੀਅਰ), ਵਾਲਕਾ (ਰੂਸੀ ਮੁਜਰਮ), ਤੋਮਸਜ਼ (ਪੋਲੈਂਡ ਦਾ ਕਲਾਕਾਰ), ਵੋਸ (ਲਾਤਵੀਆਈ ਪਾਦਰੀ ), ਕਾਜ਼ਕ (ਪੋਲੈਂਡ ਵਾਸੀ) ਅਤੇ ਜ਼ੋਰਾਨ (ਯੂਗੋਸਲਾਵੀਆਈ ਲੇਖਾਕਾਰ) ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਰੈਨਾ ਨਾਮ ਦੀ ਫ਼ਰਾਰ ਕੁੜੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਮਿਉਨਿਸਟ-ਜਬਰ ਦੀ ਝੂਠੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਕੇ ਭਗੌੜੇ ਦਲ ਵਿੱਚ  ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ ਕਾਜ਼ਕ ਠੰਢ ਨਾਲ ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਾਲਕਾ ਰੂਸੀ-ਮੰਗੋਲੀਆ ਸਰਹੱਦ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਸਟਾਲਿਨ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਾਇਕ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਮੰਗੋਲੀਆ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤੇ ਮੁਕਾਮੀ ਆਗੂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਟਾਲਿਨ ਅਤੇ ਲਾਲ ਤਾਰੇ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੇਖ ਕੇ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੰਗੋਲੀਆ ਵੀ ਕਮਿਉਨਿਸਟ ਰਾਜ ਹੇਠ ਹੈ। ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਜਾਪਾਨੀਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੈ। ਜਨੁਸਜ਼ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਨੂੰ ਸਰੱਖਿਅਤ ਜਗ੍ਹਾ ਮੰਨ ਕੇ ਸਫ਼ਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਰੈਨਾ ਅਤੇ ਦੋ ਹੋਰ ਕੈਦੀ ਚੀਨ-ਮੰਗੋਲੀਆ ਵਿੱਚ ਫੈਲੇ ਗੋਬੀ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਨੁਸਜ਼, ਸਮਿੱਥ, ਵੋਸ ਅਤੇ ਜ਼ੋਰਾਨ ਤਿੱਬਤ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਮਿੱਥ ਲਹਾਸਾ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਫ਼ੌਜ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਜਾਣਕਾਰ ਲੱਭ ਕੇ ਉੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਤਿੰਨੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵੋਸ ਅਤੇ ਜ਼ੋਰਾਨ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਟਿਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜ਼ਨੁਸਜ਼ ਦੁਨੀਆਂ ਘੁੰਮਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਮਿਉਨਿਸਟ ਰਾਜ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਨ੍ਹ 1989 ਵਿੱਚ ਉਹ ਪੋਲੈਂਡ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਪੰਜਾਹ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਘਰਵਾਲੀ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਜਨੁਸਜ਼ ਉੱਤੇ ਜਸੂਸੀ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਸੀ। ਕਮਿਉਨਿਸਟਾਂ ਨੇ ਉਹਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਉੱਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕਰਕੇ ਜਨੁਸਜ਼ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਬਿਆਨ ਦਿਵਾਇਆ ਸੀ। ਪੂਰੀ ਫ਼ਿਲਮ ਕਮਿਉਨਿਸਟ-ਜਬਰ ਦੀ ਦੁਹਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਮਿਉਨਿਸਟ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਤਿ ਦੇ ਜ਼ਾਲਮ ਠਹਿਰਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਫ਼ਿਲਮ ਵਿਚਲੀਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ, ਖ਼ੁਲਾਸੇ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਅਸਲੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 

'ਦਿ ਲੌਂਗ ਵਾਕ' ਕਿਤਾਬ ਪੋਲੈਂਡ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਸਲਾਵੋਮੀਰ ਰਾਵਿਕਜ਼ ਨੇ ਲਿਖੀ ਸੀ। ਉਹਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉਹਦੀ ਆਤਮ-ਕਥਾ ਹੈ ਪਰ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਸੱਚਾ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਸਬੂਤ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਸਲਾਵੋਮੀਰ ਮੁਤਾਬਕ ਉਹਨੇ ਛੇ ਕੈਦੀਆਂ ਸਮੇਤ ਗੁਲਾਗ ਮੁਸ਼ੱਕਤੀ ਡੇਰੇ ਤੋਂ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਤੱਕ ਚਾਰ ਹਜ਼ਾਰ ਮੀਲ (ਪੈਂਹਠ ਸੌ ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਦੀ ਪੈਦਲ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਹਨੂੰ ਉਹ 'ਆਜ਼ਾਦੀ ਵੱਲ ਯਾਤਰਾ' ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਤਾਬ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਲੱਖ ਜਿਲਦਾਂ ਵਿਕੀਆਂ ਅਤੇ ਇਹ ਪੰਚੀ ਜ਼ੁਬਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਲਥਾਈ ਗਈ। ਫ਼ਿਲਮ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਮੰਗ ਹੋਰ ਵਧ ਗਈ ਹੈ। ਸੰਨ੍ਹ 2011 ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬ ਦੀਆਂ ਤੀਹ ਹਜ਼ਾਰ ਜਿਲਦਾਂ ਹਰ ਸਾਲ ਵਿਕਣ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਨੇ ਕਈ ਘੁਮੱਕੜਾਂ ਅਤੇ ਖ਼ੋਜੀਆਂ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਸੰਨ੍ਹ 1956 ਵਿੱਚ ਛਪੀ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸ਼ੱਕ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ ਰਹੱਸਮਈ ਬਰਫ਼ਾਨੀ-ਮਨੁੱਖ (ਯਤੀ) ਮਿਲਣ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਉੱਤੇ ਗੰਭੀਰ ਖ਼ਦਸ਼ੇ ਹਨ। ਬੀ.ਬੀ.ਸੀ ਨਿਊਜ਼ ਦੇ ਹਗ ਲੇਵਿੰਨਸਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸੰਨ੍ਹ 2006 ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਦਾਅਵਿਆਂ ਅਤੇ ਤੱਥਾਂ ਨੂੰ ਖੰਗਾਲਿਆ ਗਿਆ। ਤੱਥਾਂ ਦੀ ਘੋਖ ਕਰਨ ਲਈ ਪੋਲੈਂਡ, ਲਾਤਵੀਆ, ਅਮਰੀਕਾ, ਲਿਥੂਆਨੀਆ, ਫ਼ਿਨਲੈਂਡ, ਸਵੀਡਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਥਾਂਵਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸਲਾਵੋਮੀਰ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਕੂਲ, ਪੋਲੈਂਡ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਪੁਰਾਲੇਖਾਂ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਪੁਣਛਾਣ ਕੀਤੀ ਗਈ। 

ਮਾਸਕੋ ਵਿੱਚ ਗੁਲਾਗ ਮੁਸ਼ੱਕਤੀ ਡੇਰੇ ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੇਖੇ ਗਏ ਪਰ ਕਿਤੇ ਸਲਾਵੋਮੀਰ ਦੇ ਗੁਲਾਗ ਡੇਰੇ ਵਿੱਚ ਜੰਗੀ ਕੈਦੀ ਹੋਣ ਦੇ ਤੱਥ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ। ਬੇਲਾਰੂਸ ਤੋਂ ਮਿਲੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਲਾਵੋਮੀਰ ਦੀ ਜੰਗ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ, ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਪਿਛੋਕੜ ਉੱਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪਾਈ ਪਰ ਕਿਤੇ ਉਹਦੇ ਗੁਲਾਗ ਡੇਰੇ ਤੋਂ ਭੱਜਣ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਪੋਲਸ਼ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ ਅਤੇ ਸਿਕੋਰਸਕੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਦੂਜੀ ਆਲਮੀ ਜੰਗ ਬਾਬਤ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵੀ ਫਰੋਲੇ ਗਏ। ਸਲਾਵੋਮੀਰ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਰਿਕਾਰਡ ਮੁਤਾਬਕ ਉਹ ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਪੋਲੈਂਡ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਜਾ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਤੱਥ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚਲੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ। ਅਮਰੀਕੀ ਖ਼ੋਜੀ ਲਿੰਡਾ ਵਿਲੀਸ ਦੀ ਖ਼ੋਜ ਮੁਤਾਬਕ ਸਲਾਵੋਮੀਰ ਨੂੰ ਸੰਨ੍ਹ 1942 ਵਿੱਚ ਪੋਲੈਂਡ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਆਮ ਮੁਆਫ਼ੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਰਿਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਮ-ਮੁਆਫ਼ੀ ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੋਲੈਂਡ ਫ਼ੌਜ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਜਾਣ ਦਾ ਇਜਾਜ਼ਤਨਾਮਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹਨ। ਆਮ-ਮੁਆਫ਼ੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਉਹ ਰੂਸ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਇਰਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਬੂਤ ਸਲਾਵੀਮੋਰ ਦੇ ਗੁਲਾਗ ਡੇਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਭੱਜਣ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਨਹੀਂ ਭਰਦੇ। ਸਲਾਵੀਮੋਰ ਉੱਤੇ ਐਨ.ਕੇ.ਵੀ.ਡੀ (ਰੂਸ ਦੀ ਖ਼ੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀ ਕੇ.ਜੀ.ਬੀ ਦੀ ਮੋਹਰੀ ਸੰਸਥਾ) ਦੇ ਅਫ਼ਸਰ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲੱਗਿਆ ਸੀ। ਸੰਨ੍ਹ 2009 'ਚ ਵਿਟੋਲਡ ਗਲਿੰਸਕੀ ਨਾਮ ਦੇ ਬੰਦੇ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ 'ਦਿ ਲੌਂਗ ਵਾਕ' ਉਹਦੀ ਸੱਚੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਲਾਵੋਮੀਰ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਝੂਠਾ ਹੈ। ਗਲਿੰਸਕੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਦੂਜੀ ਆਲਮੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਪੋਲੈਂਡ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀ ਸੀ। ਗਲਿੰਸਕੀ ਦੇ ਦਾਅਵਿਆਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ ਉਠਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਪੋਲੈਂਡ ਸਮੇਤ ਆਲਮ ਦੀ ਏਡੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਛਪਣ ਤੋਂ ਤਰਵੰਜਾ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਗਲਿੰਸਕੀ ਦਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਦਾਅਵਾ ਹੈਰਾਨੀ ਅਤੇ ਸ਼ੱਕ ਦਾ ਸਬੱਬ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਗਲਿੰਸਕੀ ਆਪਣੇ ਦਾਅਵਿਆਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਸਾਬਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ। 'ਲੌਂਗ ਰਾਈਡਰਜ਼ ਗਿਲਡ' ਦੇ ਬਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖ਼ੋਜੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਪੱਛਮੀ 'ਨਾਇਕਾਂ' ਦੀ ਪੋਲ ਖੋਲ੍ਹੀ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਹਾਨ, ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਅਤੇ ਦਲੇਰੀ ਭਰੇ ਸਫ਼ਰਨਾਮਿਆਂ ਦੇ ਨਾਇਕ ਦੱਸਦੇ ਰਹੇ। ਲੇਖਕ, ਪੱਤਰਕਾਰ, ਫ਼ਿਲਮਸਾਜ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕ, ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਦਿੱਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਝੂਠੇ ਨਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਵਡਿਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਰੂਈਯਾਰਡ ਕਿਪਲਿੰਗ ਦੀ ਛੋਟੀ-ਕਹਾਣੀ 'ਦਿ ਮੈਨ ਹੂ ਵਾਜ਼' ਸੰਨ੍ਹ 1907 'ਚ ਛਪੀ ਸੀ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ 'ਦਿ ਲੌਂਗ ਵਾਕ' ਉੱਤੇ ਅਸਰਅੰਦਾਜ਼ ਹੋਈ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਕਿਪਲਿੰਗ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਮੁਤਾਬਕ ਇੱਕ ਘੁੜਸਵਾਰ ਅਫ਼ਸਰ ਨੂੰ ਰੂਸ ਦੇ ਸਾਇਬੇਰੀਆ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚੋਂ ਭੱਜ ਕੇ ਪਹਾੜ-ਘਾਟੀਆਂ-ਥਲ ਪਾਰ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ।

ਸਲਾਵੋਮੀਰ ਦੀ ਕੜੀ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ 'ਮਹਾਂ ਨਾਇਕ' ਫ਼ਰੈਂਕ ਹੌਪਕਿਨਜ਼ ਦਾ ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ ਵੀ ਮਨਘੜਤ ਹੈ। ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਅਰਬ ਖ਼ਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਮੀਲ ਲੰਬੀ ਘੋੜ-ਦੌੜ ਦਾ ਜੇਤੂ ਘੋੜ ਸਵਾਰ ਸਿੱਧ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹੌਪਕਿਨਜ਼ ਨੇ ਸੰਨ੍ਹ 1890 ਦੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਹੋਈ ਘੋੜ-ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਸੀਰੀਆ ਦੀ ਖਾੜੀ ਅਤੇ ਕਈ ਮੱਧ-ਪੂਰਬੀ ਮੁਲਕਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਖ਼ੋਜੀਆਂ ਮੁਤਾਬਕ ਅਜਿਹੀ ਘੋੜ-ਦੌੜ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਆਲਮ ਦੇ ਪੰਜ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ 80 ਖ਼ੋਜੀਆਂ ਨੇ ਫ਼ਰੈਂਕ ਹੋਪਕਿਨਜ਼ ਦੀ ਝੂਠੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਪੋਲ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਪਰ ਫ਼ਿਲਮ ਕੰਪਨੀ ਡਿਜ਼ਨੀ ਨੇ ਉਹਦੀ ਕਹਾਣੀ 'ਤੇ ਫ਼ਿਲਮ 'ਹਿਡਾਲਗੋ' (ਸੰਨ੍ਹ 2004) ਬਣਾਈ ਅਤੇ ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਸੱਚੀ ਕਹਾਣੀ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਕਿਹਾ। 'ਰੌਇਲ ਜੌਗਰਾਫੀਕਲ ਸੋਸਾਇਟੀ' ਦੇ ਰਸਾਲੇ 'ਜੌਗਰਾਫੀਕਲ' ਨੇ ਹੌਪਕਿਨਜ਼ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਸਫ਼ਰਨਾਮਿਆਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਗ਼ਬਨ ਐਲਾਨਿਆ ਹੈ। ਫ਼ਿਲਮ ਪੜਚੋਲੀਆਂ ਨੇ 'ਹਿਡਾਲਗੋ' ਨੂੰ ਨਸਲਵਾਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਕਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਅਰਬੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਨਫ਼ਰਤ ਭੜਕਾਉਂਦੀ ਹੈ। 

ਸਲਾਵੀਮੋਰ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਝੂਠੇ ਅਤੇ ਗੁਮਰਾਹਕੁਨ ਤੱਥਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਹਦਾਇਤਕਾਰ ਪੀਟਰ ਵੀਅਰ ਨੇ ਕਿਤਾਬ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਫ਼ਿਲਮ 'ਦਿ ਵੇਅ ਬੈਕ' ਬਣਾਈ। ਵਿਵਾਦ ਮਘਣ ਕਰਕੇ ਪੀਟਰ ਨੇ ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਕਲਪਨਿਕ ਹਾਦਸਿਆਂ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਨਾਮ-ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸਲਾਵੀਮੋਰ ਅਤੇ ਉਹਦੀ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਨਾਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਨ੍ਹ 1942 ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ 'ਚ ਤਾਇਨਾਤ ਰਹੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਖ਼ੁਫ਼ੀਆ ਅਫ਼ਸਰ ਰੁਪਾਰਟ ਮਾਅਨੇ ਨੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਤਿੰਨ ਅਜਿਹੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸਾਇਬੇਰੀਆ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਆਏ ਹਨ। ਇਹ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਰੁਪਾਰਟ ਮੁਤਾਬਕ ਤਿੰਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ 'ਦਿ ਲੌਂਗ ਵਾਕ' ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਜੁਲਦੀ ਸੀ ਪਰ ਰੁਪਾਰਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਰੁਪਾਰਟ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਦਾ ਸੱਚ ਅਜੇ ਤੱਕ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਹੈ। 

ਦੂਜੇ ਮੱਤ ਮੁਤਾਬਕ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜੰਗੀ ਕੈਦੀ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈ ਜਣੇ ਭਿਆਨਕ ਜੰਗ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਜਾਂ ਪੱਛਮੀ ਮੋਰਚੇ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਗਏ ਹੋਣਗੇ। ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਇਰਾਨ ਜਾਂ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਵੱਲ ਗਏ ਹੋਣਗੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੈਂਡਿਆਂ ਦੇ ਪੱਕੇ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਵਧੇਰੇ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਖੁਲਾਸੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਬਦਨਾਮੀ ਕਰਨ ਦਾ ਮਸਾਲਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 'ਦਿ ਵੇਅ ਬੈਕ' ਕਿਸੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥ, ਖ਼ੋਜ ਜਾਂ ਸਫ਼ਰ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਫ਼ਿਲਮਸਾਜ਼ ਦੀ ਕਿਰਤ ਨਾਲੋਂ ਕਮਿਉਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਭੰਡੀ-ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਮਕਸਦ ਵਧੇਰੇ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕੜੀ 'ਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਦਨਾਮ ਕਰਨ ਦੀ ਮਸ਼ਕ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।